بررسی و مقایسه ی مضامین مشترک عرفانی در شعر حافظ و ابن فارض

چکیده: رساله ی من که مشتمل بر چهار باب است، بر اساس چهارده فصل تنظیم شده است. در فصل اول از باب اول، تصوف را تعریف کردیم، ودر فصل دوم به سیر تاریخی آن پرداختیم. در فصل سوم توضیح اصطلاحات را از نظر دور نداشتیم. به باب دوم که رسیدیم آن را به ابن الفارض اختصاص دادیم،و به طور کلی به زندگی نامه ی او پرداختیم و مسائل برجسته ای چون محل و تاریخ تولد و برخی رویدادهای عرفانی و غیرعرفانی مرتبط با او را ذکر نمودیم. فصل دوم را به شرایط اجتماعی و سیاسی و فرهنگی دوران این شاعر و عارف بلند آوازه اختصاص دادیم. در فصل سوم از ویژگی های ادبی شعر او نیز سخن گفتیم و اینکه آرایه های لفظی و معنوی زیادی در آن به کار رفته است. در فصل چهارم از مبانی عرفانی او سخن گفتیم و در این بین به مسأله ی عشق و مراحل آن و نوع اتحاد و فنای شیخ اشاره کردیم. همچنین نظر او رادر باره ی حلول و اهل بیت (ع) بیان نمودیم،ودر کل به این نتیجه رسیدیم که عشق وعرفان ابن الفارض زاهدانه است وسراسر شعرش از عرفان موج می زند. باب سوم را به حافظ اختصاص دادیم و درست شبیه آنچه که برای ابن الفارض عمل نمودیم برای این شاعر جاودانه انجام دادیم؛ یعنی از زندگی نامه شروع کردیم و فصل پایانی را به مبانی معرفت و عرفان او اختصاص دادیم،و در این باره برای ما روشن شد که اولاً آرایه های ادبی در شعر حافظ به گونه ای طبیعی به کار رفته اند؛ به ویژه ایهام که زیبایی خاصی به آن داده است.ثانیاً در رابطه با عرفان وعشق او ضمن اینکه عاشقانه است جوشش کمتری نسبت به ابن الفارض دارد وبه طور کلی اشعار عارفانه ی او نسبت به موضوعات دیگر حجم کمتری از دیوانش را تشکیل می دهد. اما در باب چهارم به موضوع اصلی رسیدیم که همان بررسی ومقایسه ی مضامین مشترک عرفانی میان دو شاعر است. این بحث را به بیست و چهار محور یا موضوع تقسیم کردیم و در ذیل هرموضوع تعدادی شاهد شعری از هردو شاعر آوردیم؛ به گونه ای که مضمونِ موضوعِ ذکر شده، در ابیات هردو شاعر آمده باشد. ضمناً ابیات را یک به یک مقایسه و از نظر عرفانی و ادبی شرح دادیم. لازم به ذکر است که برای رفع ملالت و ایجاد سهولت، محور های ذکر شده را به سه فصل تقسیم نمودیم.با عناوینِ کار کرد عشق ونقش معشوق و وظیفه ی عاشق،ودر کل به این نتیجه رسیدیم که هرچند افتراقات زیادی در موضوع شعر این دو شاعر وعارف بزرگ هست اما چون هردو درباره ی یک پدیده ی فطری تغنی کرده اند نغمه های مشابه نچندان کمی از خود به یادگار گذاشتند.